Rozwój technologii z zakresu sztucznej inteligencji (SI) w ciągu ostatnich kilkunastu lat znacznie przyspieszył. Choć nadal nie ustalono jednej, obowiązującej definicji, która najlepiej określa SI, termin ten jest bardzo popularny i szeroko stosowany. Większość państw dostrzega rolę sztucznej inteligencji w całościowym rozwoju społeczno-gospodarczym, dlatego opracowały one własne strategie dotyczące nowych technologii informatycznych. W naszym kraju międzyresortowy zespół przygotował „Politykę Rozwoju Sztucznej Inteligencji w Polsce na lata 2019-2027”. Pod koniec 2020 r. Rada Ministrów przyjęła ostateczną wersję dokumentu „Polityka dla rozwoju sztucznej inteligencji w Polsce od 2020 roku”.
W latach 2010–2019 w bazie Scopus zidentyfikowano łącznie około 751,2 tysięcy prac naukowych związanych z tematyką SI. Każdego roku publikowano coraz więcej prac z tego obszaru. Sztuczna inteligencja stanowi także ważny temat badań polskich naukowców. W latach 2010-2019 nasi badacze zajęli wysokie 6. miejsce w rankingu liczby prac związanych z SI w Unii Europejskiej oraz 18. w zestawieniu ogólnoświatowym. Szczegółowe informacje na temat dekady rozwoju sztucznej inteligencji w Polsce i na świecie znajdują się w raporcie „Sztuczna inteligencja a sektor nauki i szkolnictwa wyższego. Przegląd dokumentów strategicznych i osiągnięć na świecie”, który dostępny jest w portalu RAD-on. Publikację przygotowali badacze z Laboratorium Analiz Statystycznych w Ośrodku Przetwarzania Informacji-Państwowym Instytucie Badawczym (OPI PIB), na zlecenie Ministerstwa Edukacji i Nauki (MEiN).
Sztuczna inteligencja wspiera rozwój państw
Sztuczna inteligencja jest uważana za jeden z najważniejszych czynników warunkujących rozwój społeczno-gospodarczy. Technologia ta zwiększa konkurencyjność narodowego przemysłu i pomaga wdrażać innowacyjne narzędzia w wielu obszarach funkcjonowania człowieka. Rolę sztucznej inteligencji dostrzegły także rządy większości państw. Opracowały one własne strategie rozwoju SI. Liderami są USA i Chiny, których technologia jest najbardziej zaawansowana. Dogonienie ich będzie bardzo trudne, dlatego mniejsze państwa skupiają się raczej na wzmocnieniu roli SI w krajowych specjalizacjach i do tego dostosowują programy studiów. Przykładowo, Norwegia kładzie nacisk na rozwój sztucznej inteligencji w przemyśle naftowym, Estonia w informatyzacji usług publicznych, a Izrael planuje wdrażanie SI na wzór krajowych systemów cyberbezpieczeństwa, które uważane są za jedne z najlepszych.
– Sztuczna inteligencja to szansa na rozwój społeczno-gospodarczy, a jednocześnie ogromne wyzwanie dla wielu sektorów, także dla nauki i szkolnictwa wyższego. Bardzo się cieszę, że jest to ważny temat zainteresowań badawczych polskich naukowców. W rankingu państw Unii Europejskiej znaleźliśmy się na szóstym miejscu pod względem liczby publikacji dotyczących SI – powiedział Przemysław Czarnek, Minister Edukacji i Nauki.
Głównym celem Polski w zakresie sztucznej inteligencji jest wejście do wąskiej grupy 20-25 państw budujących SI na świecie. Zawarte jest to w „Polityce Rozwoju Sztucznej Inteligencji w Polsce na lata 2019-2027”, którą opracował międzyresortowy zespół ekspertów. Dokument zakłada kształcenie specjalistów SI, dostosowanie edukacji do nowych technologii oraz silniejsze wykorzystanie potencjału jednostek naukowych. Na realizację tych celów do 2023 r. rząd przeznaczył z różnych programów 700 mln złotych.
Polska szósta w UE
Do kluczowych czynników rozwoju SI należą wiedza i kompetencje, dane, finansowanie, infrastruktura, standardy techniczne i organizacyjne, kwestie etyczne, wymiar prawny oraz współpraca międzynarodowa.
– Cieszę się, że dokument przyjęty przez polski rząd, kładzie duży nacisk na rozwój wiedzy i kompetencji w zakresie sztucznej inteligencji. Polscy naukowcy w latach 2010-2019 znaleźli się na wysokim szóstym miejscu w rankingu państw Unii Europejskiej pod względem liczby publikacji związanych z SI. Warto podkreślić, że średnia dla UE 28 wynosi 7985. Natomiast, Polacy opublikowali ponad 11 tysięcy prac w analizowanym okresie – mówi dr inż. Jarosław Protasiewicz, dyrektor Ośrodka Przetwarzania Informacji – Państwowego Instytutu Badawczego (OPI PIB).
Niemal co roku w Polsce powstaje coraz więcej prac naukowych z zakresu SI. W 2019 r. opublikowano o ponad 725 publikacji więcej niż w 2010 r. Biorąc natomiast pod uwagę sumaryczną liczbę cytowań w analizowanym okresie, Polska (77 775 cytowań) uplasowała się na 8. miejscu w unijnym oraz na 23. w światowym rankingu. Natomiast kraje duże, jak np. Polska, gorzej wypadają w rankingu, jeżeli uwzględnimy wielkość populacji. Wskaźnik produktywności naukowej, biorący pod uwagę liczbę mieszkańców, faworyzuje małe państwa, takie jak Luksemburg czy Cypr, przeważnie zamykające unijny ranking sumarycznej liczby publikacji.
Produktywność polskich naukowców znacznie przewyższa niemieckich
– Uwzględniając wielkość populacji oraz liczbę naukowców, Polska zajmuje niskie miejsce w europejskich rankingach produktywności. Warto jednak przyjrzeć się wskaźnikowi GERD (gross domestic expenditure on research and development), który informuje o krajowej kwocie brutto przeznaczonej na badania i prace rozwojowe. W Polsce na 1 mld dolarów GERD powstało 145 prac o tematyce SI, plasując nas w połowie unijnego zestawienia. Średnia dla UE wynosi 64. Porównując Polskę z naszym zachodnim sąsiadem, wypadamy zdecydowanie korzystniej. W Niemczech – państwie z drugim co do wielkości dorobkiem publikacyjnym z zakresu SI w Europie – na 1 mld dolarów GERD przypadły zaledwie 34 publikacje z zakresu sztucznej inteligencji. Warto podkreślić, że w 2017 roku Niemcy przeznaczyły prawie 100 miliardów euro na badania i prace rozwojowe, a mimo to zajęły ostatnie miejsce w unijnym rankingu produktywności uwzględniającym wydatki na B+R – mówi dr Marzena Feldy, kierownik Laboratorium Analiz Statystycznych w OPI PIB.
W naszym raporcie zamieściliśmy także wyniki analizy związanej z tematyką prac z zakresu SI. Rezultaty są interesujące i widać pewne różnice pomiędzy naukowcami z Polski i z innych państw UE. Autorzy publikacji naukowych dotyczących SI w UE najczęściej poruszali tematykę związaną z algorytmem genetycznym (10 799 publikacji), przetwarzaniem obrazów (9 518 publikacji), eksploracją danych( 8 901 publikacji) oraz uczeniem głębokim (8 123 publikacje). Natomiast prace polskich naukowców były związane ze sztucznymi sieciami neuronowymi (895 publikacji), przetwarzaniem obrazu (również 895 publikacji), algorytmem genetycznym (723 publikacje) oraz eksploracją danych (600 publikacji).
Polscy naukowcy najczęściej współpracują z ośrodkami z USA
– Wyrażam swoje uznanie dla polskich badaczy, którzy zajmują się sztuczną inteligencją i podejmują współpracę międzynarodową w tym obszarze. To m.in. ich działania przybliża raport „Sztuczna inteligencja a sektor nauki i szkolnictwa wyższego. Przegląd dokumentów strategicznych i osiągnięć na świecie”. Zachęcam do lektury tej publikacji – dodał minister.
W latach 2010-2019 w Polsce opublikowano prawie 3 tysiące publikacji z zakresu SI we współpracy z badaczami z międzynarodowych ośrodków. Prawie jedna piąta współautorskich prac powstała wspólnie z naukowcami ze Stanów Zjednoczonych. Znaczny odsetek takich publikacji zanotowano również w przypadku Kanady (14 proc.) oraz Wielkiej Brytanii (11 proc.). Polskie prace, powstałe we współpracy z zagranicznymi naukowcami, stanowiły 26 proc. w całości ich dorobku publikacyjnego. Warto dodać, że jedna praca, stworzona w międzynarodowym współautorstwie, była cytowana 11 razy, czyli ponad dwa razy częściej niż publikacja autorstwa naukowców z wyłącznie polskich instytucji (5 razy).
Więcej informacji znajduje się w raporcie OPI PIB „Sztuczna inteligencja a sektor nauki i szkolnictwa wyższego. Przegląd dokumentów strategicznych i osiągnięć na świecie”. Publikacja została przygotowana na zlecenie Ministerstwa Edukacji i Nauki.
Raport dostępny jest w portalu RAD-on: https://radon.nauka.gov.pl/analizy/strategieSI.