Na współczesną naukę i podejmowaną w jej ramach mobilność oddziałują dwie niewykluczające się siły: rosnąca konkurencja i zarazem nasilająca się potrzeba współpracy. Lokalny prestiż i krajowe publikacje przestały wystarczać w globalnym wyścigu po uznanie i środki na badania. Dlatego też wskazane jest upowszechnianie wyników swoich badań w międzynarodowych czasopismach i dołączenie do globalnej wspólnoty naukowców, w której jednostki i zespoły z różnych państw współpracują i rywalizują jednocześnie. Mobilność kadry akademickiej stała się więc ważną częścią pracy na uczelniach. Zagadnienie to jest istotne i warte szczegółowych analiz, dlatego zespół ekspertów z Ośrodka Przetwarzania Informacji – Państwowego Instytutu Badawczego (OPI PIB) i Narodowej Agencji Wymiany Akademickiej (NAWA) podjął realizację badania, którego wyniki szczegółowo omówiono w monografii „Mobilność akademicka a kariery naukowców”. Jest ona już dostępna bezpłatnie dla wszystkich na stronie instytutu.
Mobilność wspiera karierę akademicką
Monografia „Mobilność akademicka a kariery naukowców” zawiera szczegółowe omówienie wyników badania realizowanego przez Ośrodek Przetwarzania Informacji – Państwowy Instytut Badawczy we współpracy z Narodową Agencją Wymiany Akademickiej (NAWA), w ramach projektu „Mobilność akademicka a kariery naukowców”. Został on dofinansowany ze środków budżetu państwa, przyznanych przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach Programu „Nauka dla Społeczeństwa II”. Autorami publikacji są: dr Marzena Feldy, dr Anna Łobodzińska, dr Jacek Bieliński, Joanna Mirosław, dr Jolanta Buczek oraz Bartosz Pawlik.
Publikacja zawiera analizę wpływu mobilności akademickiej na kariery polskich naukowców. Eksperci OPI PIB i NAWA zbadali czynniki instytucjonalne, jak i indywidualne, które wpływają na udział w programach mobilności. Ponadto w publikacji przedstawiono analizę wyników, które odpowiadają na pytanie, jak mobilność akademicka wpływa na rozwój kompetencji, aktywność badawczą, sieci współpracy i tempo awansu w karierze naukowej. Publikacja zawiera także rekomendacje, które są pomocne w doskonaleniu programów mobilnościowych.
– Międzynarodowa mobilność jest uznawana za istotny element rozwoju zawodowego na każdym etapie kariery akademickiej. Umożliwia rozwój kompetencji i poszerzenie sieci kontaktów. Co więcej, poprzez stwarzanie możliwości integracji z globalną społecznością naukową daje szansę na budowę rozpoznawalności i uznania – mówi dr hab. inż. Jarosław Protasiewicz, dyrektor Ośrodka Przetwarzania Informacji – Państwowego Instytutu Badawczego (OPI PIB). – Temat międzynarodowej mobilności kadry akademickiej jest bardzo ciekawy i ważny. Wyniki badania dostarczają danych, które pomagają lepiej zrozumieć uwarunkowania i efekty mobilności, a tym samym mogą wspierać udoskonalanie programów mobilnościowych. Badacze OPI PIB we współpracy z ekspertami z NAWA opracowali interesującą monografię, która jest już dostępna na stronie OPI PIB. Zachęcam wszystkich do zapoznania się z tą publikacją – dodaje szef OPI PIB.
Przeprowadzone badanie pozwala wyciągnąć wnioski w zakresie poprawy efektów mobilności akademickiej, które mogą być istotne zarówno dla samych naukowców i zatrudniających ich podmiotów, jak i agencji finansujących wyjazdy do zagranicznych instytucji oraz szerzej twórców polityk zmierzających do podniesienia poziomu umiędzynarodowienia systemu szkolnictwa wyższego i nauki.
Wiele zalet mobilności
– Uzyskane rezultaty przede wszystkim dostarczają dowodów na to, że tymczasowa międzynarodowa mobilność finansowana przez państwo pozwala naukowcom rozwinąć ich wiedzę dziedzinową i kompetencje badawcze. Sprzyja także nawiązywaniu i utrzymywaniu kontaktów międzynarodowych, które mogą owocować współpracą i finalnie zwiększać ich produktywność naukową, zwłaszcza w formie artykułów naukowych, złożonych wniosków i pozyskanych grantów oraz wystąpień na międzynarodowych konferencjach naukowych – mówi dr Marzena Feldy, kierownik projektu – Tym samym naukowcy, którym zależy na zwiększeniu swojego kapitału ludzkiego i społecznego, powinni dążyć do uczestnictwa w programach stwarzających takie możliwości – dodaje badaczka OPI PIB.
Podmioty systemu szkolnictwa wyższego i nauki, które zabiegają o zwiększenie osiągnięć swojej społeczności naukowej, powinny więc promować udział w programach mobilności międzynarodowej i wspierać swoich pracowników w aplikowaniu do tych programów. Co więcej, w świetle przedstawionych wyników dofinansowanie zagranicznych wyjazdów akademickich okazuje się skutecznym narzędziem, które w skali makro może zwiększać osiągnięcia naukowe i innowacyjność państwa. Potwierdzenie skuteczności programów mobilnościowych ma duże znaczenie polityczne szczególnie w państwach, które podobnie jak Polska, dążą do nadrobienia zaległości w wymienionych wyżej obszarach i silniejszego zaakcentowania swojej obecności w globalnym systemie nauki.
W świetle otrzymanych wyników niezwykle ważne okazuje się również zachowanie różnorodności i dopasowanie programów mobilności do specyfiki poszczególnych dziedzin nauki. Na przykład wymaganie od naukowców reprezentujących nauki humanistyczne i społeczne w mniejszym stopniu, niż od przedstawicieli pozostałych dziedzin nauki, zaangażowania w prace międzynarodowych grup badawczych lub rozwijania kompetencji w zakresie zastosowania badań naukowych do tworzenia produktów i usług komercyjnych.
Nagradzać za mobilność
Wcześniejsze badania wskazują, że na poziomie systemowym powinny zostać wypracowane mechanizmy nagradzania aktywności w zakresie międzynarodowej mobilności akademickiej i uwzględniania jej – przy zachowaniu równości – jako jednego z kryteriów awansu naukowego.
– Wyniki badania OPI PIB i NAWA wskazują, że chociaż na poziomie deklaratywnym w polskim systemie szkolnictwa wyższego i nauki w ostatnim czasie mobilność jest promowana, to działania te mają jednak charakter fasadowy. Podstawą do tego stwierdzenia jest rezultat dowodzący spowolnienia rozwoju karier naukowych uczestników międzynarodowej mobilności – mówi Joanna Mirosław, członkini zespołu projektowego.
– Udział w programie międzynarodowej mobilności akademickiej nie powinien negatywnie rzutować na tempo promocji do kolejnych stopni naukowych i stopni w zakresie sztuki. Wprowadzenie zmian w tym zakresie będzie przeciwdziałało zaburzeniu kariery naukowej, jakie staje się udziałem niejednego mobilnego naukowca – dodaje dr Anna Łobodzińska, członkini zespołu projektowego.
Monografia dostępna jest pod adresem: https://opi.org.pl/czym-sie-zajmujemy/badania-i-nauka/nauka-dla-wszystkich/wydawnictwo/